PSA (Prostat Nedir)

Prostat Nedir?
Prostat tüm erkeklerde mesanenin hemen alt bölümünde yer alan, 2,5x3,5x4,5 cm büyüklüğünde, kestane şeklinde, 18-25 gram ağırlığında, seminal sıvı salgılayan bir organdır. İdrar yolu çıkışını sarar ve Meninin akışkanlığını sağlar.

Prostatın salgıladığı sıvı niteliği nedir?
Prostat, içeriğinde sitrat, çinko, kalsiyum, kolesterol, asit fosfataz ve proteazlar içeren ince, sütsü, bazik bir sıvı salgılar. Emisyon sırasında vas deferensteki kasılmalarla birlikte prostat kapsülünde de kasılmalar olur ve bu sıvı semen sıvısına katılır. Prostat salgısının bazik yapısı fertilizasyonda önemli görev taşır.

Prostat Kanserinin Önemi
Prostat Kanseri yaşlılarda en çok görülen kanser türüdür. Erkeklerde deri kanserinden sonra en sık görülen kanser türüdür. Kanser nedeniyle ölüm sıralamasında da 2. sıradadır. Her kanser türünde olduğu gibi prostat kanserinde de erken tanı önemlidir. Yavaş ilerlediğinden erken evrede saptandığında tedavi şansına sahiptir.

Prostat Kanseri nasıl gelişir?
Prostat içinde gelişen kanser uzun zaman bulunduğu yerle sınırlı kalabilmekte ve az sayıda görünür belirtiye neden olabilmektedir. Prostat kanseri olgularının çoğu yavaş büyümekte, tümör kitlesi yeterince genişleyip üretrayı daralttığında hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu durum özellikle geceleyin sık idrara çıkma, ince veya kesintili idrar akışı, idrar veya menide iltihap veya kan, idrar yaparken veya boşalırken ağrı veya yanma hissi, bel, kalça veya uyluklarda rahatsızlık hissi gibi belirtilere neden olabilmektedir. Ancak bu belirtilerin çoğunu diğer prostat hastalıklarında da görmek olasıdır.

Prostat kanseri riski / oranı ne kadardır?
Hayatları boyunca 6 erkekten biri prostat kanseri tanısı almakta, ortalama Otuzda biri bu kanser nedeniyle ölmektedir.

Prostatın İyihuylu Büyümesi (BPH)
Erkeklerde en sık görülen hastalık olup 30 yaşından itibaren başlayan süreçtir. BPH, prostatın kanser nedenli olmayan büyümesidir. 80 yaşına geldiklerinde erkeklerin % 90 kadarını etkileyebilmektedir. Belirtileri 45 yaşından sonra kendini gösterir. 60 yaş gurubundaki erkeklerin %60’ında gözlenir. Hormonal değişim, Androjenlere karşı oluşan duyarlık ve bir takım büyüme faktörlerinin olaya karışması ile oluşan durumdur. Tehlikesiz olmasına karşın yaşam kalitesini etkilediği için önemlidir.

BPH, Prostat Kanseri ve Prostatit Belirtileri

Prostatın bulunduğu yer ve yapısı ile ilgili olarak şikâyetler hemen daima benzer şekilde gelişir. Sorunlar ağırlıklı olarak prostatın idrar kanalı üzerine baskı oluşturması nedeniyle yaşanır. Sinsi seyreden Prostat kanserinde özel bir bulgu yoktur. Erken dönemde hiçbir bulguya rastlanmayabilir:

• Sık idrara çıkmak
• Geceleri idrara çıkmanın artması
• İdrar yaparken yanma, sızı hissetmek
• İdrara başlarken beklemek, zorlanmak
• İdrar yaparken çatallaşma, kesik kesik idrar yapmak
• İdrar bittikten sonra tam boşalamadığını hissetmek
• İdrar akımının azalması, ileriye doğru idrar yapamama
• İdrarı tutamama
• Bacaklarda şişlik
• Penisin sertleşmemesi
• İdrardan kan gelmesi

Doktorlar, erkeğin hastalık belirtilerinin prostat kanseri, BPH veya başka bir kanser dışı hastalığa bağlı olup olmadığını belirlemek zorundadır.

Prostat Kanseri tanısı nasıl konur?

Erken dönemde nadiren belirti verir. Sıklıkla normal Check Up sırasında yapılan PSA testiyle saptanır. Makattan parmakla yapılan rektal muayene ile PSA testi tanıda en önemli iki araçtır. Kesin sonuç biyopsi ile alınır.

1. Kanda PSA, yüksekse serbest PSA ya bakılması
2. Rektal Tuşe
3. Trans Rektal Ultrasonografi (TRUS)
4. Biyopsi

Prostat Kanseri nedenleri
Prostat kanserine neyin sebep olduğu bilinmemektedir. Ailesel yatkınlığın olması bilinen bir nedendir. İlerleyen yaş, Yağlı beslenme, Kırmızı et, Şişmanlık, Sigara, Hormonal denge, kadmiyum, A ve D vitaminlerinin eksikliğinin prostat kanserine neden olduğu belirtilmektedir.

 

 

 

Prostat Kanserinde erken tanının yararı
Prostat Kanseri tedavi edilebilir bir hastalıktır. Hastalığın erken tanısı tedavi bakımından önemlidir. Erken tanıda 5 yıldan fazla yaşama oranı %90-95 dolayındadır. Yavaş ilerleyen kanser ilk dönemlerde kolaylıkla belirti vermez.

Tanı konan prostat kanserli kişiler nasıl değerlendirilir?
Prostat kanseri tanısı konan kişilerde klinik durumun belirlenmesi önemlidir. Prostat kanseri küçük, belli bir bölgeye sınırlı ve yavaş büyüyen tipteyse hiçbir zaman önemli sağlık sorunlarına neden olmayabilir. "Birçok erkeğin prostat kanserinden değil, prostat kanseriyle öldüğüne" ilişkin bir söyleyiş vardır.  Bu tip olgularda tedavi cinsel yaşamı etkileme ve idrar kaçırma gibi yan etkilere neden olabildiğinden bazen kanserden daha kötü sonuçlara yol açabilmektedir.

Bazı prostat kanserleri büyüyerek pelvis bölgesi ve daha sonra vücut içine yayılmaktadır. Bazen yavaş büyüyen kanserler zamanla tıbbi girişim gerektirecek kadar büyüyüp rahatsızlık vermektedir. Büyüme hızı ve yayılımını değerlendirdikten sonra  hangi tedavi şeklinin uygulanacağı hekimin hasta görüşünü alarak vereceği karara bağlıdır.

 

Prostat kanserinin Evrelenmesinde kullanılan yöntemler

Bilgisayarlı Tomografi (BT)

Magnetik Rezonans Görüntüleme (MR)

Kemik Sintigrafisi

Lenf Düğümü Biyopsisi

Prostat kanserinden korunma

Domates (likopen), soya fasulyesi (phytoestrogen), balık yağı (omega 3) mantar (selenyum) vitaminler (en çok Vit E) ve mineral takviyesi, sebze ve meyveleri (brokoli, Brüksel Lahanası gibi) bol tüketme, yeşil çay ve düzenli spor yapmanın kanser riskini azalttığına dair görüşler mevcuttur.

Prostat Kanseri tedavisi

Prostat kanserinin tedavisi, hastalığın evresi, nasıl seyrettiği, hastanın yaşı ve genel sağlık durumuna göre uzman doktor tarafından yönlendirilir. Erken evrede ise kanserli hücreleri yok etme yoluna gidilir; yayılmış durumlarda ise yavaşlatmayı hedefleyen tedavi şekli seçilir:

• Radikal Prostatektomi
• Direkt Radyasyon Tedavisi 
• Brakiterapi (Prostat içine yerleştirilen çekirdekle yapılan Radyasyon tedavisi)
• İzleme, Erkeklik Hormonlarının etkisizleştirilmesi (İlaç veya Cerrahi)

 

BPH nin tedavisi

BPH yaşam kalitesini etkileyen bir sorundur. Bu nedenle tedavi kararı hasta ile birlikte verilmek durumundadır. Somut değerlendirme için Prostat Semptom Skoru denilen bir test yapılabilir. Bu test sonucu ve hastanın genel durumu, yaşı vb gibi durumlar birlikte değerlendirilir.

1. Belirtilerin hafif olması durumunda beklemek
2. Ağız yoluyla ilaç kullanarak şikâyetlerin azalmasını sağlamak
3. Cerrahi yöntemler

• Kapalı prostat Ameliyatı = TUR
• Açık cerrahi Yöntem
• Lazer(Greenlight) yöntemi
• Holmium Lazer Tedavisi

 

Prostat rahatsızlıklarının cinsel yaşama etkisi

Prostat rahatsızlıklarında cinsel yaşamın etkilendiği bilinmektedir. Cinsel yaşamı aktif olanlarda İlaç tedavisinin bu anlamda önemi vardır. Cerrahi müdahalelerde cinsel işlev konusunda sorun yaşanabilir. (Ereksiyon kaybı, boşalma hissi olmasına karşın boşalamama, kanlı meni gelmesi vb.) Tüm bunların nedenlerinin hasta tarafından bilinmesinde yarar vardır.

 

PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN

PSA nedir?

PSA erkeklerde prostat ve üretra çevresi bezlerden salınan bir proteindir. Seminal sıvıda yüksek miktarda bulunur. Görevi meninin boşalma öncesi sıvılaşmasına yardım etmektir. Pek az miktarda bulunduğu kanda Serbest ve Proteine bağlı haldedir. Prostat kanserinin erken tanısı için kullanılır. Prostat için spesifik ancak kanser için spesifik olmayan bir testtir. Hemen tüm prostat rahatsızlıklarında yükselebilir.

PSA’nın normal değeri ve yüksekliğinin anlamı

PSA için normal değer olarak 0-4 aralığı kabul edilir. Ancak daha genç yaşlarda kanser tanısı koyabilmek için bu rakam 2,5’a düşürülmektedir. İleri yaşlarda ise yaşa bağlı olarak rakam yukarı çekilir. Değerlendirme için 6 ay aralıkla yapılan PSA’lardaki yükselmeler de dikkate alınabilir. (Yıllık artış 0,75 ng/ml üzerinde ise ileri tetkik gerekebilir.) Toplam PSA’nın ortalama ömrü 2,6 gündür. Serbest PSA için bu süre 1,5 saattir.

PSA için hangi normal değer kabul edilmeli

PSA’nın özgüllüğü arttırılırken ( 4’ün hatta 10’un üstü ) kanseri kaçırma riski, duyarlığını arttırırken de (2,5’un altı) gereksiz biyopsi riski ortaya çıkmaktadır

Kanser Tanısında PSA

PSA nın test olarak kullanımından bu yana prostat kanseri erken dönemde teşhis edilebilmektedir. ( Prostat kanseri artışındaki neden de budur) PSA’ nın yükselmesiyle erken dönemde saptanan kanserlerin yarıya yakın kısmı tedavi edilebilmektedir. 1981 yılından beri kullanılmaktadır.

PSA düzeyini yükselten etkiler 

PSA sadece kanserde yükselmez. Prostata özgü bir madde olduğu için diğer prostat hastalıklarında ve prostata yapılan müdahalelerde de yükselir :

• Benign Prostat Hipertrofisi (BPH)
• Prostat İnfeksiyonları (Prostatit)
• Prostat nekrozu (Damar tıkanması)
• Rektal Muayene (Makattan)
• Ejekülasyon
• Üriner retansiyon
• Prostat Biyopsisi
• Prostat ameliyatı
• Yoğun ve ağır bedensel çalışma

İlaçların PSA düzeyine etkisi

Prostat Kanserinin ve BPH nin tedavisinde kullanılan hormonal ilaçlar ve redüktaz inhibitörleri (finasterid) PSA’yı düşürür. (1 yılda % 50 kadar)

PSA ölçümü öncesi hazırlık

Test yapılmadan önce 2 günlük cinsel perhiz uygulanır. Test, prostat muayenesinden önce yapılmalıdır. Açlık gerekmez.

PSA’nın güvenirliğini arttıran yöntemler

Prostat kanserli hastaların yaklaşık % 20 sinde PSA  4 ng/ml den düşüktür. Buna karşılık 2,5-10 arasındaki değerler içinde biyopsi ile kanser saptanması oranı sadece  % 25 tir. Özellikle  “Gri bölge” denilen bu aralıktaki güvenirliği arttırmak için Serbest PSA, Yaşa Özgü PSA, Yıllık PSA Artış Hızı, Kompleks PSA ölçümü kullanılmaktadır.

Serbest PSA ne anlama gelir?

PSA’nın kan dolaşımında proteinlere bağlanmadan bulunan serbest şeklidir. Serumda PSA’nın yaklaşık % 5’i kadardır. Serbest PSA’nın Total PSA’ya oranı prostat kanserli hastalarda düşüktür. Kanserli hastalarda genellikle rakam % 15 in altında, BPH li kişilerde ise % 15-35 arasındadır. Serbest PSA ölçümü total PSA’nın 2,5 ng/ml üzerinde olduğu zaman gerekir.

Yaşa Özgü PSA nedir?           

Standart PSA aralığı yaşla ve prostat hacmi ile görülen PSA sapmalarını göstermez. % 95 özgünlük için

40-49 yaş arası 0 - 2,5

50-59 yaş arası 0 - 3,5

60-69 yaş arası 0 - 4,5

70-79 yaş arası 0 - 6,5 aralıkları kullanılabilir.

Hangi yaştan itibaren tarama testi yapılmalı?

Prostat kanseri 70 yaş üzerindeki erkeklerin % 50 sinde, 90 yaş üzerindekilerin hemen tamamında mevcuttur. Yaklaşık her 6 erkekten biri prostat kanserine yakalanır. PSA testinin kullanımından beri, erken teşhis edilip tedavisi yapıldığı için Prostat kanserinden ölüm miktarı azalmıştır. Taramada elde edilen yüksek değer durumunda ileri tetkikler gerekir. 40 yaşından itibaren yapılabilir. 50 yaş üzerindeki erkeklerde yılda 1 kez mutlaka yapılmalıdır. Ailede prostat kanseri olanlarda ise 45 yaştan sonra bakılmalıdır. Ani gelişen idrar yolu sıkıntılarında ise test uygulanmalıdır.

Israrlı PSA yüksekliğinde kaç kez Biyopsi yapılır?

PSA değerleri yüksek olduğunda ve PSA değeri ne olursa olsun parmakla yapılan rektal muayenede sert alan varlığı hissedildiğinde prostat biyopsisi yapılmalıdır. İğne ile yapılan biyopside bazen var olan kanserli alana ulaşılmayabilir. Genelde üç kez biyopsi ile kanser tanısı konur.  Bazı durmlarda hekim kararına göre biyopsi sayısı 6’ya çıkabilir.

Kanserli Hasta nasıl takip edilir?

Ameliyat şansı olmayan hasta fiziksel muayene ve PSA ile takip edilir. Radikal Prostatoktemi olan kişi PSA ile izlenir. Başlangıçta sıfıra düşebilen PSA artarsa nüks olasılığı ortaya çıkar. Erkeklik hormonunu azaltacak ilaçlar kullanıldığında da PSA düşer.

Ameliyat edilmiş hastalarda PSA düşükse hastalık sınırlı demektir (%70-80). 20 ng/ml üzerindeki PSA değerlerinde lenf nodlarına yayılma, 50 ng/ml üzerinde ise kemik metastazı düşünülür.

 

KAYNAKLAR:

Ali Rıza Kural, Prostat Kanseri

Serhan Tuncay, Prostat Kanseri Erken Tanısı

Tibet Erdoğru, Prostat Kanseri

Mete Kilciler, Prostat Kanseri

Uğur Kuyumcuoğlu, PSA değerlerinde değişim

Cemal Gül, Ankara Üniversitesi, PSA yaş ilişkisi

Emel Demiralp, Prostat Kanserinde PSA

Uroonkoloji Derneği, Prostat spesifik antijen

Dünya sağlık Teşkilatı, PSA nedir

Saadettin Eskiçorapçı, Prostat kanseri tanısında PSA

Deniz Ersev, Prostat spesifik Antijen